Σκυριανό τοπικό κεφάλαιο και προκλήσεις ανάπτυξης

Του Δημήτρη Κατσούλη.

Πίσω από την ομορφιά της φύσης και τη παραδοσιακή αρχιτεκτονική κρύβεται ο πλούτος, ο φυσικός, ο οικονομικός και ο πολιτιστικός και κυρίως το τεράστιο και ταυτόχρονα μοναδικό κοινωνικό κεφάλαιο της Σκύρου. Το κεφάλαιο αυτό συνίσταται κυρίως στη σκυριανή κοινωνία αλλά και στις μονάδες που την συνθέτουν, τους παραγωγούς, τους εμπόρους, τους επαγγελματίες, τους κτηνοτρόφους, τους ψαράδες.

Σε μία εκ της φύσεως κλειστή κοινωνία η ανάπτυξη και η αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου εμποδίζεται από τις κυρίαρχες αντιλήψεις του ατομισμού και της αυτοαπομόνωσης, της άρνησης της συνεργασίας και του αποστροφής στο συνεταιριστικό πνεύμα.

Η έλλειψη όμως ομαδικής οργάνωσης, η απαξίωση της συλλογικής, εν προκειμένω σκυριανής, συνείδησης και εντέλει η έλλειψη κοινωνικής οργάνωσης ως προς την αξιοποίηση του εξαιρετικού κοινωνικού κεφαλαίου δηλαδή η απαξίωση της δυνατότητας που δίνει η συλλογική οργάνωση για την αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου, πλην ελαχίστων όμως φωτεινών εξαιρέσεων (π.χ.Ναυτική Εταιρεία Σκύρου), διαμορφώνουν μία πραγματικότητα χαμένων ευκαιριών και περιορισμένης τοπικής ανάπτυξης.

Από την άλλη πλευρά, η εντατικοποίηση της τουριστικής ανάπτυξης με άξονα την φυσική ομορφιά, την επαύξηση των τουριστικών καταλυμάτων και την μονομερή παροχή των συνήθων τουριστικών υπηρεσιών χωρίς να συνδέεται με την τοπική παραγωγή και τα προϊόντα του σκυριανού κοινωνικού κεφαλαίου προσφέρουν επαρκή εισοδήματα και οικονομική μεγέθυνση, όπως εξάλλου συμβαίνει παντού με τον τουρισμό του καλοκαιρινού διμήνου, αλλά από την άλλη μεριά ο πραγματικός τοπικός πλούτος παραμένει κατ΄ ουσία ανεκμετάλλευτος.

Σε ένα νησί που το ζωϊκό κεφάλαιο υπερβαίνει τα 40.000 ζώα, αρνιά και κατσίκια, τα οποία εκτρέφονται με παραδοσιακή κτηνοτροφία και κυρίως βόσκουν ελεύθερα στον μεγάλο βοσκότοπο στο νότιο μέρος του νησιού αλλά και στο Τραχύ, η έλλειψη σχεδιασμού και οργάνωσης του κτηνοτροφικού χώρου έχει ως αποτέλεσμα τη δυσαναλογία κόστους παραγωγής και κτηνοτροφικού εισοδήματος αλλά και την  άναρχη και απροστάτευτη εμπορία των κτηνοτροφικών προϊόντων σε βάρος των κτηνοτρόφων και προς όφελος των εμπόρων. Οι τιμές με τις οποίες αναγκάζονται να πωλούν οι κτηνοτρόφοι είναι όντως εξευτελιστικές ιδίως όταν αναλογιστεί κανείς την τιμή με την οποία αγοράζουν οι καταναλωτές τα περίφημα αρνιά ή κατσίκια της Σκύρου. Η έλλειψη οργανωμένης συνεταιριστικής παρέμβασης στον τομέα της εμπορίας αλλά και της αγοράς των αναγκαίων εφοδίων στερεί από τους Σκυριανούς κτηνοτρόφους εισόδημα αλλά και πόρους από την τοπική οικονομία. Αντίθετα, η συνεργασία στους τομείς αυτούς αλλά και η προώθηση διαδικασιών πιστοποίησης με ΠΟΠ με ονομασία «Αρνάκι Σκύρου» ή «Κατσικάκι Σκύρου» θα συνέβαλε καθοριστικά στην προστασία του κτηνοτροφικού προϊόντος αλλά και στην επαύξηση του εισοδήματος των παραγωγών.

Κτηνοτροφική Εκμετάλλευση ενταγμένη
 σε Πρόγραμμα Νέων Γεωργών

Ανάλογη είναι και η τύχη των εξαιρετικών τυροκομικών προϊόντων που παράγουν οι κτηνοτρόφοι της Σκύρου. Η τυποποίηση του γνωστού σκυριανού τυριού και η απόκτηση ονομασίας Προέλευσης προϋποθέτει πάντως εφαρμογή κανόνων στην τυροκόμηση αλλά κυρίως σύγχρονες τυροκομικές μονάδες. Όσες προσπάθειες γίνονται σκοντάφτουν στην γραφειοκρατία, στην έλλειψη υποστήριξης αλλά και στην αποστροφή σε συλλογικές προσπάθειες που αντιμετωπίζουν καλύτερα τα εμπόδια. Έτσι οι προσπάθειες συνήθως αποβαίνουν άκαρπες.

Χαρακτηριστικά, εμβληματικά, δείγματα αυτής της κατάστασης είναι η υπολειτουργία των σύγχρονων δημοτικών σφαγείων, μία επένδυση κορυφαία για την εκμετάλλευση του κτηνοτροφικού κεφαλαίου του νησιού.

 

Σφαγεία Σκύρου

Κεφάλαιο για τη σκυριανή κοινωνία είναι όλοι εκείνοι οι νέοι, τα νέα νοικοκυριά που επιχειρούν να δημιουργήσουν στο τόπο τους αξιοποιώντας προγράμματα για νέους γεωργούς, κτηνοτρόφους μελισσοκόμους, για παραδοσιακά τουριστικά καταλύματα. Νέοι άνθρωποι αποφασισμένοι να στεριώσουν εκεί  συνθέτουν ένα ισχυρό νεανικό κοινωνικό κεφάλαιο το οποίο υπό προϋποθέσεις μπορεί να γίνει η κινητήρια δύναμη για τη νέα εποχή της Σκύρου. Εκείνο που μένει να εμπεδωθεί είναι η αναγκαιότητα σύνδεσης της πρωτογενούς παραγωγής του νησιού με τις τουριστικές υποδομές και υπηρεσίες. Πιο απλά, τα  εξαιρετικά κτηνοτροφικά, τυροκομικά, μελισσοκομικά και αγροτικά προϊόντα να διατίθενται στα τουριστικά καταλύματα και στις σκυριανές επιχειρήσεις εστίασης εντασσόμενα κατ’ αρχή στο πλαίσιο των οικογενειακών αγροτουριστικών επιχειρήσεων  αλλά και ευρύτερα, στις επιχειρήσεις εστίασης του νησιού. Είναι απογοητευτικό να βλέπει κανείς την εισαγωγή και κατανάλωση τυποποιημένων ή μη προϊόντων, ακόμη και αγροτικών στις ταβέρνες, στα ξενοδοχεία και στα καταστήματα, όταν το νησί μπορεί να καλύψει ενδογενώς τις ανάγκες του και μόνο σε περίπτωση ανεπάρκειας να εισάγει.

Οι βοσκότοποι του  του νησιού που απειλούνται από τη φαραωνική εγκατάσταση αιολικού πάρκου.

Η έννοια και η αντίληψη του αγροτουρισμού ως σύνδεση της  ντόπιας παραγωγής του πρωτογενή τομέα με τις τουριστικές υπηρεσίες έχει προνομιακό πεδίο τη νησιωτικότητα για λόγους ιστορικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς. Αρκεί όμως να υπάρξει σχέδιο, mentoring, οργάνωση και υποστήριξη. Σε αυτό οι τοπικοί φορείς μπορούν και πρέπει να παίξουν ρόλο αλλά η κινητήρια δύναμη είναι η συλλογική, συμμετοχική οργάνωση των ίδιων των νέων παραγωγών και των νέων επαγγελματιών του νησιού.

Εάν αυτά δεν γίνουν θα εξακολουθήσει η συσσώρευση εισοδήματος τους δύο καλοκαιρινούς μήνες από τον τουρισμό και τον υπόλοιπο χρόνο μόνο σε περιορισμένα από το εν γένει δημοσιοϋπαλληλικό προσωπικό (με την ευρύτερη ευνόητη έννοια) του νησιού  αλλά το τελικό αποτέλεσμα θα είναι δυσανάλογο του κόστους και του διαθέσιμου εργασιακού χρόνου, το κοινωνικό κεφάλαιο και ο πλούτος του τόπου  θα διοχετεύεται  ανισομερώς και κυρίως θα φεύγει από το νησί αφού αυτό θα είναι βέβαια μία αγορά χωρίς ενδογενή δυναμική και με αδρανές το κοινωνικό του κεφάλαιο.

Αυτός είναι ο δρόμος  της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης, είναι ένας δρόμος στον οποίο οι τοπικές παραγωγικές δυνάμεις της Σκύρου και η τοπική κοινωνία πρέπει να χαράξουν  βάζοντας γερά τα θεμέλια της βιώσιμης ανάπτυξης στην καρδιά του Αιγαίου.